01/03/SAP/03/02 Sint-Gummaruskerk : restauratiewerken

Omschrijving

Lier renoveert de Sint-Gummaruskerk in verschillende fases volgens de bepalingen van de meerjarenpremieovereenkomst

Stand van zaken (status)

Stand van zaken (toelichting)

Het vooropgestelde resultaat blijft haalbaar, maar de uitvoering van fase 2 (restauratie oostzijde kerkgebouw exterieur – deel 2.1A t.e.m. D – en interieur & implementatie technieken – fase 2.2 – in het volledige kerkgebouw) kent vertraging door technische en coördinatieproblemen, met aanzienlijke impact op budget en termijn.

FASE 1 (deel 1 - materiaaltechnisch en bouwpathologisch onderzoek van het interieur Sint Gummaruskerk  en deel 2 - materiaaltechnisch en bouwpathologisch onderzoek van het exterieur Sint Gummaruskerk)

• In het eerste kwartaal 2023 werden op 22/3/2023 de werken fase 1 exterieur en interieur definitief opgeleverd.

FASE 2 (restauratie oostzijde kerkgebouw exterieur (fase 2.1A tem D) en interieur & implementatie technieken (fase 2.2) in het gehele kerkgebouw)

2023

• In het eerste kwartaal 2023 heeft het college beslist om de werken Sint-Gummaruskerk fase 2:
  • deel 2 interieur en technieken toe te wijzen aan TM Monument Vandekerckhove – Monument Goedleven – Altritempi uit Ingelmunster voor een totaalbedrag van 11.448.842,84 euro incl. BTW (21%). Er is momenteel onvoldoende krediet voorzien in de meerjarenplanning 2020-2025 van de MJPO Sint-Gummarussite voor werken in uitvoering en plannen en studies. Bij de eerstvolgende aanpassing van de meerjarenplanning zullen de tekorten worden aangevuld;
  • deel 1A exterieur toe te wijzen aan TM Monument Vandekerckhove nv – Monument Goedleven nv– Altritempi nv uit Ingelmunster voor een totaalbedrag van 7.900.418,42 euro incl. BTW (21%);
  • deel 1B glas in loodramen TNN toe te wijzen aan Atelier Mestdagh bv uit Merelbeke voor een totaalbedrag van of 120.305,38 euro incl. BTW (21%);
  • deel 1C glas in loodramen KK3.1/ KN1/ TN01-TN03 toe te wijzen aan Monument Vandekerckhove NV uit Ingelmunster voor een totaalbedrag van 213.870,92 euro incl. BTW (21%);
  • deel 1D glas in loodramen Ka1-Ka5 toe te wijzen aan Monument Vandekerckhove NV uit Ingelmunster voor een totaalbedrag van 109.098,82 euro incl. BTW (21%).
• Op 24/3/2023 vond de voorbereidende opstartvergadering plaats.  De werken zullen aanvatten op 24/4/2023 na de erfgoeddag.
• In het tweede kwartaal 2023 werden de werken aan de Sint-Gummaruskerk aangevat. De werken zijn gestart op 24/4/2023 en zullen 550 werkdagen duren.  Tot eind 2024 blijven de deuren van de Sint-Gummaruskerk gesloten.
• Op 20 juni 2023 werd de kijkdoos in het westelijk hoofdportaal geopend voor publiek. Een tentoonstelling geeft uitleg en via een groot raam kunnen de werken in de kerk gevolgd worden. 
• In het derde en vierde kwartaal van 2023 heeft het CBS verrekeningen van 18.626,45 euro excl. BTW of 22.538,1 euro incl. BTW goedgekeurd.  
• In de houtstructuur van de toren en kerk werden sterk verhoogde waarden van houtcontaminatie waargenomen.  Er is bijkomend onderzoek dmv luchtmetingen (stationaire en persoonsgebonden metingen) nodig. Op basis van deze resultaten kan er een gericht beheersprogramma worden opgemaakt op maat van arbeiders, stadspersoneel en bezoekers. In afwachting hiervan kunnen er geen bezoekers, personeel en/of onderhoudsmedewerkers meer worden toegelaten in de toren, kunnen er geen werken aanvatten in de toren of de zolders van de kerk en bij uitvoeren van metingen is het voorzien van persoonlijke bescherming nodig.  Deze onvoorziene verontreiniging heeft een impact op het budget en de publieksontsluiting.
• Op 20/11/2023 heeft het CBS beslist om de plaatsing van een klantcabine voor levering vermogen kerk en omliggend openbaar domein principieel goed te keuren.  Fluvius plaatst de klantcabine (leeg omhulsel) op hun kosten omdat ze hiervoor een stuk grond via een zakelijk recht verkrijgen van de kerkfabriek om hun distributiecabine te plaatsen. De aannemer maakt een verrekening op voor de inrichting- en aansluitingskost van de klantcabine.

2024

•  In de eerste helft van 2024 heeft het CBS verrekeningen van 125.952,91 euro excl. BTW of 152.403 euro incl. BTW en 22 werkdagen termijn verlengingen goedgekeurd.
• De zolders en de toren werden grondig gereinigd en de nodige herhaalmetingen werden uitgevoerd.  De werken werden hervat met naleven flowchart preventieadviseur.  De toren is terug open voor bezoek.
• In de eerste helft van 2024 werden de nodige ateliers van restauratieambachten (natuursteenkapperij, glas-in-loodateliers, metaalatelier, orgelbouwer, ..) bezocht om de gepaste restauratieaanpak te bespreken.  
• Het college van de stad Lier besliste op 11 maart 2024 om een gemotiveerde aanvraag tot afwijking op de brandveiligheidsnormen in te dienen bij de commissie voor afwijking van de FOD Binnenlandse Zaken. Deze aanvraag werd op 26 maart 2024 ingediend.  Er is een doorlooptijd van minimaal 9 maanden.
• Er werden open wervendagen georganiseerd in het kader van ontsluiting archeologische vondsten.  Aansluitend werd beslist om hierover een aparte videoreportage te maken.
• Er werd een stuurgroepvergadering opgericht voor goede opvolging werken en budgetbeheersing
• In de tweede helft van 2024 heeft het CBS verrekeningen van 198.621,35 euro excl. BTW of 240.331,84 euro incl. BTW en 46 termijn verlengingen goedgekeurd.
• In de tweede helft van 2024 werden de nodige ateliers van restauratieambachten (glas-in-loodateliers en schrijnwerkerij) bezocht om de gepaste restauratieaanpak te bespreken.  Er werd een mock up verlichting in de kerk uitgevoerd.
• De commissie voor afwijking van de FOD Binnenlandse Zaken verleende op 2/9/2024 een gunstig advies voor de aanvraag tot afwijking op punt 0.2 van bijlage 4/1 bij het KB, op voorwaarde dat de uitbreiding wordt voorzien van een vloerplaat (R)EI 60, een toegangsluik EI 60 en een dakstructuur met brandwerende binnenafwerking EI 30. Na aanvullend advies van FPC blijkt dat de zolder van de sacristie als volumevermeerdering wordt beschouwd en daarom moet voldoen aan het KB, wat aanpassingen aan het dossier vereist. Een verrekeningsvoorstel is in opmaak.
• De restauratiewerken aan de Sint-Gummaruskerk ondervinden vertraging door een gebrek aan coördinatie, met name bij de implementatie van de technieken. Het HVAC-model voor de CV-leidingen blijkt technisch niet uitvoerbaar, waardoor een alternatief nodig is binnen het bestaande technische concept. Door herhaaldelijke aanpassingen aan de werfplanning worden cruciale deadlines, zoals het terugplaatsen van de kerkvloer, niet gehaald. Dit leidt tot vertragingen, verhoogde kosten en mogelijke impact op subsidies en evenementen.
• Het college heeft daarom op 23/12/2024 beslist om aannemer TM Monument Vandekerckhove – Monument Goedleven – Altritempi in gebreke te stellen. De aannemer wordt verplicht om tegen 14 februari 2025 een gecoördineerd uitvoeringsdossier technieken en een geactualiseerde planning met bindende deadlines aan te leveren. Een PV van ingebrekestelling wordt verstuurd.

• Op 18 oktober 2024 werd een nieuwe tijdcapsule geplaatst in de vieringstoren van de Sint-Gummaruskerk. De capsule, ontworpen door Casper Pellens en Vosschemie Benelux, bevat 26 boodschappen van Lierenaars voor 2100. Meer dan 185 stadsgenoten deelden hun wensen, waaronder een stukje liturgisch textiel en het recept voor Lierse Vlaaikes. Burgemeester Rik Verwaest, schepen Sabine Leyzen en het bouwteam schreven een brief waarin ze oproepen om het erfgoed te koesteren.
• Het college start een crowdfundingscampagne voor de vergulde gewelfsterren in de Sint-Gummaruskerk, in samenwerking met de Koning Boudewijnstichting. De plaatsing verloopt in twee fasen: 238 sterren in de oostzijde (najaar 2025) en 138 sterren in de westzijde (najaar 2028). De campagne is in voorbereiding, met een eerste aankondiging in Peperbus (december) en een persmoment begin januari 2025. Verrekeningsvoorstel in opmaak.

2025

• CBS keurde verrekeningen van 256.892,67 euro excl. btw (310.840,13 euro incl. btw) en 8 dagen termijnverlengingen goed.
• Het intensieve traject met frequente stuurgroep- en technische vergaderingen werd verdergezet, met blijvende discussie rond oa het HVAC-concept voor de CV-leidingen.
• De aannemer werd op 23/12/2024 formeel in gebreke gesteld wegens aanhoudende vertragingen en gebrekkige coördinatie bij de uitvoering, in het bijzonder rond het techniekenluik. Sindsdien volgde een intensief en formeel traject: meerdere ingebrekestellingen aan aannemer en ontwerpteam, reacties per aangetekend schrijven op 20/1, 27/1, 22/4, 10/6, 4/7 en 18/7/2025, juridisch advies en tussenkomst van advocaten, en een uitnodiging tot informeel overleg. De discussiepunten – onder meer rond HVAC-leidingen, planning en verrekeningen – werden herhaaldelijk in stuurgroep- en technische vergaderingen behandeld. Ondanks deze inspanningen is de budgettaire en termijnimpact nog steeds niet volledig te begroten.
• Aanwerving van Mondea ter versterking van de opvolging van het techniekenluik: Kristof Daems neemt de rol op van bemiddelaar en vaste opvolger in de stuurgroep, Evi Coene staat in voor de technische werfopvolging vanaf september 2025. De samenwerking verloopt in tandem met de leidend ambtenaar van Stad Lier.
• Op 19 mei 2025 werd de hoogspanningscabine geplaatst in de tuin van de kerkfabriek.
• Onderzoekspremie toegekend (max. 18.771,20 euro) voor bijkomend onderzoek aan de 17e-eeuwse orgelkast.
• Bezoeken aan ateliers (glas-in-lood, schrijnwerkerij, metaal) en uitvoering van een mock-up verlichting in de kerk.
• Daarnaast werd sterk ingezet op publieksbetrokkenheid en zichtbaarheid van de restauratie:
  • De crowdfundingscampagne “Schenk een ster” werd op 13 januari 2025 officieel gelanceerd tijdens een persmoment in de kijkdoos in het westportaal van de kerk. De actie, in samenwerking met de Koning Boudewijnstichting, laat inwoners, sympathisanten en bedrijven een vergulde ster of sterpunt schenken voor het gewelf. In totaal zullen 243 sterren in de oostzijde (najaar 2025) en 132 in de westzijde (2028) worden geplaatst.  Alles sterren voor de oostfase zijn geschonken.  De opbrengst bedroeg op 30 mei 2025 reeds 85.645 euro.
    o    De ontsluiting werd verder versterkt via de kijkdoos, waarvan het logboek elk kwartaal wordt aangevuld met nieuwe beelden en toelichtingen. In april 2025 werd naar aanleiding van Erfgoeddag een nieuwe tentoonstelling over de glas-in-loodrestauratie geopend. Erfgoeddag zelf (25 en 27 april) was een groot succes: alle rondleidingen waren volzet en 255 bezoekers bezochten de glasramen.
  • Het college besliste op 26 mei 2025 om een gedenksteen te plaatsen ter herdenking van het huwelijk van Filips de Schone en Johanna van Castilië, op initiatief en kosten van de Marnixkring, met goedkeuring van het Agentschap Onroerend Erfgoed.
  • Op 28 april 2026 werd beslist om stoffelijke resten uit de kerk te herbegraven op begraafplaats Kloosterheide, inclusief gedenkplaat op kosten van de stad.
  • Door de vertragingen in de werken, en het feit dat de kerkvloer nog niet kon worden teruggeplaatst, kon het waardevolle schrijn – een topstuk van de kerk – nog niet terugkeren naar zijn oorspronkelijke plaats. Er werd beslist om het langer in het stadsmuseum te laten staan en zo van een nadeel een voordeel te maken: het schrijn werd geïntegreerd in de tentoonstelling over Liers zilver, waarbij ook de restauratie ervan zichtbaar is en live kan worden gevolgd door het publiek.

FASE 3 (restauratie westzijde kerkgebouw exterieur en interieur)

2023

• In het eerste kwartaal 2023 heeft het college op 13/3/2023 beslist om het afgewerkt erfgoedpremiedossier van fase 3 van de meerjarenpremieovereenkomst Sint-Gummarussite exterieur en interieur westzijde, goed te keuren en over te maken aan de decentrale dienst van het Agentschap Onroerend Erfgoed voor ontvankelijkheidsverklaring. Op 21/3/2023 werd het dossier ingediend bij het Agentschap OE.
• In het tweede kwartaal 2023 heeft het Agentschap Onroerend Erfgoed het erfgoedpremiedossier fase 3 inhoudelijk goedgekeurd en een toelating voor de werken verleend. Op 31/5/2023 heeft de minister een erfgoedpremie van 2.600.000 euro verleend.  De uitbetaling van deze premie werd aangevraagd door stad Lier.

2024

• In  2024 is gestart met de opmaak van het aanbestedingsdossier.

2025

• In de eerste helft van 2025 werd de wijze van aanbesteding besproken, samen met de planning, die afhankelijk is van de voltooiing van fase 2, en het ontwerp voor de ontsluiting van de toren. Hiervoor is een aanpassing van de trappenstructuur noodzakelijk om een vlottere toegankelijkheid voor toeristen te verzekeren in het toekomstige torenmuseum, dat zal worden uitgebaat door Visit Lier.

HERAANLEG OPENBAAR DOMEIN rond de kerk en het Heilige Geestgebouw

2024

• In de eerste helft van 2024 werden de kandidaten geselecteerd voor open oproep 47, voor de uitvoering van het project 05: de volledige studieopdracht voor de herontwikkeling van de omgeving rond de Sint-Gummaruskerk te Lier.  Hiervoor werkt de stad Lier samen met de Vlaamse bouwmeester.
• Studie wayfinding werd opgeleverd.  Dit onderzoek is een leidraad voor de verdere ontsluitingswerken aan de kerk. Een doordachte wayfinding verzekert een positieve bezoekerservaring.
• In de tweede helft van 2024 werd de studieopdracht voor de herontwikkeling rond de kerk toegewezen aan een ontwerpbureau.  De jury vond plaats op 22/11/2024.  Begin 2025 vat de ontwerpopdracht aan.

2025

• Op 27 januari 2025 kende het CBS  de opdracht formeel toe aan TV Fallow BV – VVV architecten. De startvergadering vond plaats op 2 april 2025, gevolgd door bilaterale gesprekken in mei.

ALGEMEEN:

Er zullen bijkomende budgetten moeten worden voorzien. De verhoogde restauratiekosten zijn het gevolg van prijsstijgingen van materialen en lonen, energiebesparende aanpassingen, maatregelen en beperkingen naar aanleiding van houtcontaminatie, en onvoorziene stabiliteitsproblemen die aan het licht kwamen na demontage. Daarnaast zorgen bijkomende brandveiligheidsvereisten, aanzienlijke schade aan glasramen en de plaatsing van een hoogspanningscabine voor extra financiële druk. De aanhoudende technische coördinatieproblemen binnen fase 2 hebben bovendien een grote impact op de kosten, die momenteel nog niet volledig kunnen worden begroot.

Tijd (status)

Tijd (toelichting)

Het vooropgestelde resultaat kan nog steeds worden behaald binnen de looptijd van de meerjarenpremieovereenkomst, maar er is aanzienlijke vertraging opgetreden door de problemen in het techniekenluik van fase 2. De herhaaldelijke herziening van de planning en het uitblijven van definitieve technische oplossingen hebben een directe invloed op de start van fase 3 en op de tijdelijke publieksontsluiting van de volledige kerk.

Status

Startdatum

Einddatum